Lễ hội Gầu Tào đầu năm của người Mông (ảnh: sưu tầm)

Theo tập quán, lễ hội Gầu Tào thường do những gia đình không có con, ít con, sinh con một bề hay có người ốm đau hoặc làm ăn không tốt…, họ sẽ lên đồi Gầu Tào khấn xin thần linh ban cho con cái, cầu xin sức khỏe hay làm ăn thuận lợi. Khi lời cầu khấn trở thành hiện thực, họ sẽ làm lễ Gầu Tào để tạ ơn.
Địa điểm làm lễ Gầu Tàolà một quả đồi thấp, đỉnh bằng phẳng tạo nên một bãi rộng. Đồi Gầu Tào phải quay theo hướng Đông để cây nêu khi dựng lên đón được ánh nắng mặt trời. Để tổ chức lễ Gầu Tào, gia chủ phải mời một người đàn ông làm chủ lễ giúp chủ trì lễ hội và một người phụ nữ giúp việc. Cả hai đều phải là những người có gia cảnh yên ấm, hạnh phúc, kinh tế khá giả; cùng với hai thanh niên, nam nữ, giúp chủ lễ.
Lễ hội tổ chức vào đầu tháng Giêng hàng năm, nhưng việc chuẩn bị được tiến hành từ cuối tháng Chạp, với hai nghi lễ là chặt tre và dựng nêu. Cây tre dựng nêu không cụt ngọn, không ra hoa, ngọn cây hướng về phía mặt trời mọc. Khi thấy cây nêu cao giữa bãi đồi, mọi người trong vùng biết năm ấy có hội Gầu Tào. Không khí vui tươi, nhộn nhịp lan ra khắp các bản làng, mọi người thông tin cho nhau ở chợ, ở trên đường, trong bản… về lễ Gầu Tào và tập luyện để chơi hội Gầu Tào. Ngày hội này cũng là dịp để nam nữ chuẩn bị quần áo đẹp, vui chơi cùng chúng bạn, gặp gỡ người yêu… để bộc bạch tình cảm qua những bài hát mà thường ngày họ không thể thổ lộ.
Ngày chính hội được tổ chức tuỳ theo tuổi của gia chủ hợp với ngày nào.Lễ hội Gầu Tào kéo dài trong ba ngày. Chiều ngày thứ ba, chủ lễ tuyên bố lễ hạ cây nêu.
Lễ hội Gầu Tào là lễ hội lớn nhất và có quy mô cộng đồng duy nhất, gắn với đời sống tâm linh, tinh thần của cộng đồng người Mông. Ngày nay lễ hội Gầu Tào trở thành điểm đến thu hút du khách gần xa bởi sự độc đáo, hấp dẫn của nó. Năm 2019 lễ Gầu Tào ở Pha Long, Mường Khương và Thải Giàng Phố, Bắc Hà sẽ diễn ra vào từ ngày mùng 4 đến ngày 6 tháng Giêng.

Phan Phượng