Dinh Hoàng A Tưởng được xây dựng năm 1914 và hoàn thành vào năm 1921. Chủ nhân cũ của ngôi nhà này là ông Hoàng Yến Tchao, người Tày và là thổ ty vùng Bắc Hà trước đây. Ngôi nhà được gọi với tên là nhà vua Mèo vì trước đây người Mông (Mèo) chiếm đến gần 70% dân số toàn vùng. Ông Hoàng Yến Tchao lại cai trị vùng đất này nên có tên vua Mèo là vì thế. Người trong vùng còn gọi đây là dinh thự Hoàng A Tưởng, vì ông Tưởng là 1 người con nổi bật nhất trong 7 người con của của ông Chao, người ta lấy tên con gọi thay cho tên người cha. Vì thế dinh thự hiện nay có hai tên gọi là dinh Hoàng A Tưởng và dinh vua Mèo.

Ông Hoàng Yến Tchao làm thổ ty ở Bắc Hà từ khoảng năm 1905. Sau một thời gian cai trị, bóc lột người dân ở đây và độc quyền buôn bán muối, thuốc phiện nên ông rất giàu có. Không chỉ cai trị vùng đất Bắc Hà ông còn bắt tay với Pháp để củng cố thêm quyền cai trị của mình. Từ đó, ông có ý tưởng xây dựng  một dinh thự bề thế để khẳng định quyền uy của mình.

Để thiết kế ngôi nhà này ông Hoàng Yến Tchao đã mời cố vấn người Pháp và một cố vấn người Trung Quốc đảm nhiệm. Do vậy kiến trúc nhà Hoàng A Tưởng là sự kết hợp hài hòa giữa phong cách kiến trúc châu Âu và châu Á.

Dinh thự vừa để làm nơi ở cho cả gia đình họ Hoàng và cũng là nơi làm việc của ông Hoàng Yến Tchao. Bố cục tòa nhà còn được thiết kế như một pháo đài khép kín, chỉ có một cửa vào duy nhất, bố trí các lỗ châu mai dọc theo hành lang phía trước nơi có lối vào tòa nhà và cửa chính ở trên cao. Điều này thuận tiện cho việc bảo vệ. Trước đây, bao quanh khu dịnh thự rộng 10.000m² còn có bức tường đất trình dày 80cm và cao 2,8m. Và thiết kế đường cho lính tuần tra canh gác.   

Gia đình họ Hoàng ở đây từ 1921 đến năm 1950 thì bỏ đi. Sau đó ngôi nhà được nhà nước trưng dụng dùng làm phòng làm việc cho UBND, HĐND huyện Bắc Hà một thời gian. Năm 1999, dinh thự được công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Năm 2007, dinh thự được trùng tu và xây dựng trở thành điểm du lịch nổi tiếng của tỉnh Lào Cai.

Du khách tới đây không chỉ để chiêm ngưỡng vẻ bề thề, kiến trúc độc đáo của ngôi nhà mà còn hấp dẫn bởi những câu chuyện dã sử xoay quanh gia đình họ Hoàng. Ông Hoàng Yến Tchao có 4 bà vợ và vô số người hầu nữ chăm lo miếng ăn giấc ngủ cho ông. 4 người vợ đã sinh cho ông 7 người con. Bà Cả sinh được 2 con trai là Hoàng A Tiển và Hoàng A Tưởng. Bà Hai sinh được 1 côn con gái và mất sơm, bà Ba sinh được 2 cô con gái. Bà Tư sinh được 1 cô con gái, sau đó thì bỏ ông Tchao đi lấy chồng mới. Tuy nhiên hai con trai cuả ông Tchao không có con, ông Tiển mất sớm, còn ông Tưởng lấy vợ nhưng không có con.

Nhiều người dân trong vùng vẫn còn lưu truyền những câu chuyện gắn liền với thời kì cai trị của ông Hoàng Yến Tchao. Tất cả mọi người dân nếu đi qua cổng nhà quan đều phải xuống ngựa, dắt đi bộ, nếu ai cưỡi ngựa đi qua sẽ bị quân lính bắt xuống đánh đập. Tất cả những của ngon vật lạ mà người dân thu, hái lượm được như mật ong, cá to trên sông Chảy đều phải cống nộp lại cho ông Hoàng Yến Tchao. Chính vì sự độc ác này mà đến năm 1950, gia đình họ Hoàng lo sợ bị trả thù mà bỏ đi khỏi Bắc Hà.

Phan Phượng