Vượt quãng đường đèo khoảng 80 km từ thành phố Lào Cai mất khoảng gần 3 tiếng đồng hồ, đường khá ngoằn ngèo sen lẫn ổ gà lật xật, chúng tôi  trên chiếc xe ô tô gầm cao cho dễ đi đã đến Y Tý vào đầu giờ chiều. Khác với mùa đông mù mịt mây mù, gió rét tiết trời đầu hạ với cái nắng vàng nhẹ xen lẫn những làn gió hơi se lạnh, Y Tý với độ cao 2.100 m quả là đẹp, khí hậu mát mẻ trong lành thoáng đãng bởi phong cảnh thiên nhiên nơi đây vẫn còn hoang sơ. Mây trắng bồng bềnh bảng lảng đang vờn nhau ngay trước mắt, núi non hùng vĩ, những nếp nhà trình tường độc đáo của người Hà Nhì thoát ẩn thoát hiện sau lớp mây mù, những hàng cây tống quá sủ (một loại cây chịu được khí hậu khắc nghiệt) xanh mướt với thân cây cong vẹo xù xì, rêu phong, là loại cây đặc trưng của vùng cao Y Tý. Cạnh đó có rất nhiều rừng trúc xanh tươi đang thẳng mình vươn cao.

Cao nguyên Y Tý đẹp ngỡ ngàng với biển mây trắng bồng bềnh quyến rũ, núi non rừng già ngoạn mục, cùng tầng tầng lớp lớp ruộng bậc thang kỳ vĩ. Nơi đây còn cuốn hút khách du lịch bởi bản sắc văn hóa của các dân tộc Mông, Dao, Giáy. Đặc biệt là cộng đồng người Hà Nhì đen, một trong những dân tộc ít người nhất Việt Nam sinh sống ở đây với những kiến trúc ngôi nhà trình tường hình nấm độc đáo được làm bằng đất, nhà hình chữ nhật, mái tranh nhọn hình kim tự tháp với ưu thế mùa đông thì ấm áp nhưng mùa hè lại mát mẻ.

Đường lên Y Tý quanh co uốn lượn giữa khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ, lúc xuyên thảm rừng già, khi ngang qua những thửa ruộng bậc thang tuyệt đẹp, lác đác vài bản làng nép mình bên sườn núi. Bất chợt gió đem mây tới từ xa, dềnh lên nối đất với trời, xóa nhòa mọi ranh giới, cứ ngỡ “chạy thẳng lên trời”, đi trong sương mù và mây trắng. Thi thoảng lại bắt gặp từng tốp chị em phụ nữ Hà Nhì trong trang phục truyền thống, gùi củi cao quá đầu người, đi giữa mênh mông hoang vắng. Phía dưới thung lũng, thấp thoáng những ngôi nhà trình tường xinh xắn, như những cây nấm mọc lên từ triền núi. Y Tý dần hiện ra giữa không gian mờ sương huyền ảo.

Phụ nữ Hà Nhì (ảnh: Lý Xá Xuy)

Chúng tôi chọn nghỉ ngơi qua đêm tại Homestay A Hờ, một Homestay nhà sàn gỗ sạch đẹp, tương đối tiện nghi  với ông chủ A Hờ người H’Mông nhanh nhẹn, thông minh và mến khách. Thả bước dạo quanh Y Tý, dễ bắt gặp sắc màu thổ cẩm của những phụ nữ Hà Nhì, Mông, Dao... Mỗi dân tộc có kiểu phục trang, cách vấn khăn, lối trang sức riêng, không hòa lẫn mà cùng tô điểm cho bức tranh Y Tý thêm sống động. Nếu lên Y Tý vào thứ bảy, bạn còn có dịp hòa mình vào phiên chợ vùng cao đậm sắc màu, no đầy sản vật địa phương. Khi ánh sáng ban ngày vừa tắt, những thảm mây đã sà xuống thấp, bủa vây khắp không gian, mang đến cái lạnh thấu. Bếp lửa hồng được thắp lên sưởi ấm, và những câu chuyện rôm rả về miền biên ải cũng được bắt đầu.
       Vẻ đẹp nguyên sơ của vùng cao Y Tý luôn cuốn hút những bước chân khám phá tìm đến, để được đắm chìm giữa bao la, khoáng đạt, mênh mang của đất trời, để trải nghiệm văn hóa dân tộc và mang về những cảm xúc thú vị. Với những ai ưa mạo hiểm, thì khu vực Y Tý còn có thêm tuyến trekking (đi bộ dài ngày) xuyên rừng nguyên sinh với nhiều cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi, để chinh phục đỉnh núi Nhìu Cồ San, hay đỉnh Ky Quan San với độ cao 3.046 m. Đến với Y Tý có rất nhiều món ăn chế biến từ thịt trâu, lợn, gà bản..., ăn với cơm nếp, bánh giày, rau rừng..., nhâm nhi rượu mầm thóc, rượu Sim San, bia Hà Nhì. Ngoài ra, còn có một số sản vật vùng cao, hoa quả theo mùa.

Khách sạn, nhà nghỉ ở Y Tý chưa nhiều, trung tâm xã hiện có một số cơ sở lưu trú, tiện nghi tương đối, phục vụ cả ăn uống, tắm lá thuốc. Thú vị hơn, bạn có thể ở Homestay trong nhà dân, sinh hoạt và trải nghiệm những công việc thường ngày cùng bà con, điển hình như ở thôn Lao Chải của người Hà Nhì với những ngôi nhà nấm trình tường.
           Đi Y Tý có những mùa nào đẹp nhất : Cuối tháng 8 đến giữa tháng 9, Y Tý mùa lúa chín vàng trên các thửa ruộng bậc thang. Y Tý mùa mây từ tháng 9 đến tháng 4 năm sau, cao điểm “săn mây Y Tý” là sau Tết ta đến tháng 3. Tháng 4, hoa đỗ quyên nở khắp rừng già, và cũng chuẩn bị cho ruộng bậc thang Y Tý mùa nước đổ. Lễ cúng rừng Gạ Ma Do diễn ra vào ngày Thìn tháng Giêng âm lịch hàng năm. Lễ hội cầu mùa Khô Già Già, tổ chức 5 ngày, bắt đầu vào ngày Thìn, kết thúc vào ngày Thân tháng 6 âm lịch. Y Tý tháng 11 âm lịch, có Tết Ga Tho Tho diễn ra trong 3 ngày từ mùng 9 đến 11.

Chúng tôi đến đây đúng dịp cuối tháng 4 nên cũng may mắn được ngắm và săn được nhiều mây đẹp. Từ trung tâm xã lên thôn Ngải Thầu Thượng tầm 7 km, nơi đây được mệnh danh là thôn cao nhất Việt Nam ở độ cao khoảng 2.200 m, là địa điểm lý thú để săn mây.

Biển mây ở miền cao Tây Bắc, đặc biệt là ở Y Tý và Ngải Thầu có thể có quanh năm do địa hình cao, không khí lạnh và ẩm. Khi hội tụ tất cả những yếu tố đó, bạn sẽ được ngắm nhìn những kỳ quan của tạo hóa, biển mây trắng bồng bềnh, bát ngát lấp đầy các thung lũng và bờ là những dãy núi sừng sững. Bạn sẽ thấy sự di chuyển của mây về các bản làng như những con sóng, cuốn đi, nhấn chìm những ngôi nhà. Tất cả làm nên vẻ đẹp ở miền núi cao hoang vu như một bức tranh thủy mặc.

Biển mây Y Tý ở lưng chừng núi (ảnh: Lý Xá Xuy)

Tuy nhiên, thời gian thích hợp nhất để đi ngắm mây Y Tý, Ngải Thầu là từ khoảng tháng 11 đến tháng 4, mùa đông lạnh, ẩm thì khả năng gặp mây cũng cao hơn. Mặt khác, biển mây là hiện tượng tự nhiên nên có khi tồn tại khá lâu, cả ngày không tan, cũng có thể chỉ tồn tại vài tiếng. Những khuôn hình đẹp nhất bắt gặp được chỉ là những khoảnh khắc. Để gặp khung cảnh như mơ này, bạn cần có duyên, thêm một chút may mắn, đặc biệt chấp nhận chặng đường đi gian nan, xuyên rừng trong mưa, mù, ẩm ướt, lạnh lẽo, ướt át.

Không chỉ có mây, Y Tý còn nổi tiếng là một trong những điểm có ruộng bậc thang đẹp nhất Việt Nam. Khoảng tháng 9 dương lịch, Y Tý vàng rực lúa chín trên mọi nẻo đường. Tháng 4 và tháng 5, những khu ruộng bậc thang đổ nước để cày, cấy sẽ mang đến vẻ đẹp lấp lánh của sự phản chiếu ánh sáng mặt trời. Mùa nước đổ cũng là lúc bạn quan sát rõ nhất truyền thống lao động, canh tác lúa nước của người dân tộc vùng cao Việt Nam. Còn nếu bạn đến vào mùa xuân, sau Tết Nguyên Đán của người Việt, bạn sẽ được thưởng thức vẻ đẹp của hoa đào hồng tươi, hoa mận trắng muốt trên bản làng.

Y Tý ngày càng thu hút nhiều phượt thủ khắp nơi tới khám phá, du lịch, săn mây, săn ảnh. Chúng tôi ra về trong lưu luyến hi vọng sẽ có dịp quay trở lại nơi đây.

                                                                                                                                                                                                - Anh Thơ-